Muxuu soo kordhin karaa aqoonsiga Mareeykanka? Qore: Xasan Yuusuf Waal
Aqoonsiga Mareeykanku sida rasmiga ah uu ugu aqoonsaday dawlada Soomaaliya todobaadkan ma ahan hiiraalka aynu in badan higsanaysay, balse waa suurta-galiye qayb ka ah hanashada hiiraalkaas(soo celinta qarankii iyo sharafkii Soomaaliyeed).
Aqoonsigaan soo deg degay waxaa sababay isbadalka guclo-oradka ah ee ay dawlada Soomaaliya sameeyneyso, ha noqoto; amaanka, maamul wanaaga, siyaasada dibada iyo wada-shaqaynta sadexda hay’adood ee ugu sareeysa dawlada.
Ka dib markii nasiibdaro uu fashilmay Hawlgalkii Rajo Soo-celinta(Operation Restore Hope) oo uu hormuudka ka ahaa Mareeykanka horaantii sagaashameeyadii, Mareeykanku wuxuu kula dhaqmaayay Soomaaliya siyaasaddaha; Halkaa inooga haya-kuwa xag-jirka ahna shartooda yeeysan faafin(Containment Policy) iyo siyaasada laba geesoodka ah ee ku aadaneeyd dawlada kumeel gaarka iyo dawlada goboleedyada(Dual Track policy) oo diirada saareeysay gargaarka bini’aadanimada, ladagaalanka burcad-badeedka iwm.
Istaraatiijiyadaan waxay abuurtay mushkiladdo iyo rajo xumo hor leh sida barakac iyo burcad-badeednimo. Aqristoow ma ahan in aan dhib anagu sabab u nahay cid kale dusha ka saarayo. In dunida inteeda kale aan dib uga dhacno waxaa sabab u ah damiir la’aanteena iyo dibindaabyada shisheeyaha(raq-kunoosha).
Sida xeeldheerayaal badan ay qabeen, mudooyinkii danbena la arkay, Soomaaliya dib u heshiisiin ka hor waxay u baahan tahay dib u dejin iyo in sharcigii iyo kala danbeeyntii la soo celiyo.
Haddaba, aqoonsiga iyo isaf-garadkan waa astaan muujinaysa in xiriir cusub oo ka duwan kii hore uu u bilowday dawlada Mareeykanka iyo Soomaaliya. Xiriirkan cusub wuxuu faa’iido uleeyahay labada dawladood. Soomaaliya waa dal hodan ka ah qayraadka dabiiciga.
Dawlad rasmi ah oo Soomaaliyeed waxay u ogalaanaysaa maalgashadayaasha kala duwan ee Mareeykanka in si sharci ah ay u maalgashadaan Soomaaliya. Dhinaca kale, waxaa meesha ka baxaya dillaaliintii, oo wax ka badan san-dareerto ayaa Soomaliya gaaraya. Sidoo kale, waxay dawlada Soomaaliya awood u lahaaneeysaa in heshiisyo(dhaqaalaha, horumarinta, iyo meliteriga) ay la saxiixato dawlada mareykanka oo aan wada ogsoonahay mugga ay ku leedahay miisaanka siyaasada aduunka.
“ ma ahan in uu geedigii degay, waase dhacdo muhiim ah” ayay tiri xoghaya arimaha dibadda ee Mareeykanka marwo Clinton. Sida aan kor ku xusay, aqoonsigaan waa muhiim, hase ahaatee, Faanoole faro kama qodna, hadba waxay ku xiran tahay sida Gar-wadeenka Soomaalida ay fursadaan uga faa’iidaystaan. Aqoonsiga rasmiga ah waa in Soomaalidu is aqoonsato.
Si ay Soomaalidu isku aqoonsato, waa in gar-wadeenka hada xilka haya ay la yimaadaan siyaasad sollan(policy) oo ka dhiiran dhagar. Siyaasad sollan waxaan u la jeedaa wax ku dhisan cadaalad, hufnaan, wadanimo, islaanimo lana jaan qaadi kara qarnigan kow iyo labaatanaad. Waa in ay jirto talo-ka qaybgalin ka timaada noocyada kala duwan ee bulshada Soomaaliyeed si loo xaliyo arimaha xasaasiga ah ee dawlada horyaala ay kamidka yihiin dastuurka iyo arimaha fedaraalka.
Marka qaran dumo, dadkiisa waxay u nugul yihiin gunimo. Waa in dawladu ay dhiiran tahay dhagar kasta. Waa in dawladu ay isku xayn-daabto tacliin-leey(technocrats) oo ay ka dheeraato shahaado-xambaar iyo kan baan aaminayaa.
Si kastoon u kufno, waxaan nahay kuwii kacoo horey u socda. Waxaan nahay Soomaali. Heestii uu hal-abuuray AUN abwaan Cabduqaadir Xirsi Yam Yam Soomaali Baan Ahay, miraheeda waxaa kamid ah:
Aqoonsiga Mareeykanku sida rasmiga ah uu ugu aqoonsaday dawlada Soomaaliya todobaadkan ma ahan hiiraalka aynu in badan higsanaysay, balse waa suurta-galiye qayb ka ah hanashada hiiraalkaas(soo celinta qarankii iyo sharafkii Soomaaliyeed).
Aqoonsigaan soo deg degay waxaa sababay isbadalka guclo-oradka ah ee ay dawlada Soomaaliya sameeyneyso, ha noqoto; amaanka, maamul wanaaga, siyaasada dibada iyo wada-shaqaynta sadexda hay’adood ee ugu sareeysa dawlada.
Ka dib markii nasiibdaro uu fashilmay Hawlgalkii Rajo Soo-celinta(Operation Restore Hope) oo uu hormuudka ka ahaa Mareeykanka horaantii sagaashameeyadii, Mareeykanku wuxuu kula dhaqmaayay Soomaaliya siyaasaddaha; Halkaa inooga haya-kuwa xag-jirka ahna shartooda yeeysan faafin(Containment Policy) iyo siyaasada laba geesoodka ah ee ku aadaneeyd dawlada kumeel gaarka iyo dawlada goboleedyada(Dual Track policy) oo diirada saareeysay gargaarka bini’aadanimada, ladagaalanka burcad-badeedka iwm.
Mareeykanku waa deeq-bixiyaha lacagta ugu badan Soomaaliya ugu deeqa. Nasiibdaro, lacagtaa waxaa jidka ugala hay’ado sheegta in ay wakiil ka yihiin dadka iyo dalka Soomaaliya. Afartii sano ee ugu danbeeysay, Mareeykanku wuxuu Soomaaliya ugu deeqay 1 bilyan oo doolar oo ah caawimo aan toos ahayn.
Istaraatiijiyadaan waxay abuurtay mushkiladdo iyo rajo xumo hor leh sida barakac iyo burcad-badeednimo. Aqristoow ma ahan in aan dhib anagu sabab u nahay cid kale dusha ka saarayo. In dunida inteeda kale aan dib uga dhacno waxaa sabab u ah damiir la’aanteena iyo dibindaabyada shisheeyaha(raq-kunoosha).
Sida xeeldheerayaal badan ay qabeen, mudooyinkii danbena la arkay, Soomaaliya dib u heshiisiin ka hor waxay u baahan tahay dib u dejin iyo in sharcigii iyo kala danbeeyntii la soo celiyo.
Haddaba, aqoonsiga iyo isaf-garadkan waa astaan muujinaysa in xiriir cusub oo ka duwan kii hore uu u bilowday dawlada Mareeykanka iyo Soomaaliya. Xiriirkan cusub wuxuu faa’iido uleeyahay labada dawladood. Soomaaliya waa dal hodan ka ah qayraadka dabiiciga.
Dawlad rasmi ah oo Soomaaliyeed waxay u ogalaanaysaa maalgashadayaasha kala duwan ee Mareeykanka in si sharci ah ay u maalgashadaan Soomaaliya. Dhinaca kale, waxaa meesha ka baxaya dillaaliintii, oo wax ka badan san-dareerto ayaa Soomaliya gaaraya. Sidoo kale, waxay dawlada Soomaaliya awood u lahaaneeysaa in heshiisyo(dhaqaalaha, horumarinta, iyo meliteriga) ay la saxiixato dawlada mareykanka oo aan wada ogsoonahay mugga ay ku leedahay miisaanka siyaasada aduunka.
“ ma ahan in uu geedigii degay, waase dhacdo muhiim ah” ayay tiri xoghaya arimaha dibadda ee Mareeykanka marwo Clinton. Sida aan kor ku xusay, aqoonsigaan waa muhiim, hase ahaatee, Faanoole faro kama qodna, hadba waxay ku xiran tahay sida Gar-wadeenka Soomaalida ay fursadaan uga faa’iidaystaan. Aqoonsiga rasmiga ah waa in Soomaalidu is aqoonsato.
Si ay Soomaalidu isku aqoonsato, waa in gar-wadeenka hada xilka haya ay la yimaadaan siyaasad sollan(policy) oo ka dhiiran dhagar. Siyaasad sollan waxaan u la jeedaa wax ku dhisan cadaalad, hufnaan, wadanimo, islaanimo lana jaan qaadi kara qarnigan kow iyo labaatanaad. Waa in ay jirto talo-ka qaybgalin ka timaada noocyada kala duwan ee bulshada Soomaaliyeed si loo xaliyo arimaha xasaasiga ah ee dawlada horyaala ay kamidka yihiin dastuurka iyo arimaha fedaraalka.
Marka qaran dumo, dadkiisa waxay u nugul yihiin gunimo. Waa in dawladu ay dhiiran tahay dhagar kasta. Waa in dawladu ay isku xayn-daabto tacliin-leey(technocrats) oo ay ka dheeraato shahaado-xambaar iyo kan baan aaminayaa.
Si kastoon u kufno, waxaan nahay kuwii kacoo horey u socda. Waxaan nahay Soomaali. Heestii uu hal-abuuray AUN abwaan Cabduqaadir Xirsi Yam Yam Soomaali Baan Ahay, miraheeda waxaa kamid ah:
Inkastoon sabool ahay, Haddana waan sarriigtaa, Dabayshaan la socod ahay Ninna madax-salaax iyo,Kama yeelo seetada, Ninkaan taydu soli Karin,Uma yeelo suu rabo,Sida dunida qaarkeed,Sandulaynta ma ogoli, Ninna kabaha uma sido
SOOMAALI BAAN AHAY.
SOOMAALI BAAN AHAY.
Xasan Yuusuf waal
hassaneksaato@hotmail.com
Comments
Post a Comment