Maareynta damaca shisheeye: hawl u baahan kasmo cusub W/Q: Xasan Yuusuf Waal

Dooda musuqmaasuqa: Yaa saxan ma madaxweynaha mise wasiirka maaliyada? W/Q Xasan Yuusufwaal

Markii la garab maro ama laga gabado gorfeynta iyo ka gun-gaarka  go’aannada, gefka, guuldarada iyo guusha garwadeenka siyaasada waxaa dhacda in kuwa talada haya tooda mooyee aan tukale la tilmaami Karin. Siddaa darteed shar iyo khayrba shacabku ay noqdaan kuwo qaata oo ku qasban hadba wixii loo sheego.  Dhaqanka noocaana waa mid jirid-gooys ah dunida sedexaadna dib u dhac weyn u keenay.

Waxaan u socdaa oo aan rabaa iyadoon qallooc lahayn in aan qaadaa-dhigo laba hadal oo ku saabsan musuqa ka jira dalkeena oo uu mid yiri madaxweyne Maxamed Cadullaahi midna yiri wasiirka maaliyada Cabdiraxmaan Beeyle. Dulucda doodeeydu waa in aan iftiimiyo dhaca dharraata cad ee xoolaha dadweynaha iyo siddii  dhaqankaa loo dabargoyn lahaa.

Qudbadii uu qorshihiisa kusoo bandhigay tartankii jagada madaxweyne ee 2017 madaxweyne Maxamed Cabdullaahi wuxuu yiri “ waxaa laba bari ka hor lasoo saaray oo Transparency International (hay’adda caalamiga ah ee ladagaalanta musuqmaasuqa)  soo saareen in sanadkii 10aad aan uga  jirno wadanka ugu musuqmaasuqa badan aduunka 176 baan uga jirnaa. Maxaan ugu jirnaa in aan noqono dadka ugu xun aduunka illeen musuqmaasuqa macnaheedu waa tuug weeye”. Sidoo kale madaxweynuhu dhawr jeeroo kale intii madaxweynaha uu  noqday ayuu soo hadal qaaday musuqmaasuqa dalka ka jira.

Dhanka kale, wareeysi ay dhawaan laanta Af-Soomaaliga ee idaacada Codka Mareeykanka la yeelatay wasiirka maaliyada Cabadiraxmaan Beeyle ayaa wariye Haaruun Macruuf wuxuu weeydiiyay wasiirka  “ Waxaad isku keey waafajisaa (maamul-wanaaga mareeynta xoolaha dadweynaha oo aay IMF sharuud ka dhigtay) wixii nalaga rabay waan ka soo baxnay iyo Soomaaliya kaalinta kowaad beey kaga jirtaa musuqmaasuqa aduunka” wasiirku wuxuu ku jawaabay “ Waxa aad sheegeeysid waa mala’awaal IMF na ma sameeyso qolo kalaa sameeysa (Transparent International) dagaal baana kula jirnaa”.

Halka madaxwenuhu tixraaq ka dhigtay waxbixinta sanadlaha ah ee hay’adda caalamiga ah ee ladagaalanta musuqmaasuqa (Transparent International) wasiir Beeyle wuxuu sheegay in warbixinta hay’addu tahay wax aan jirin  dagaalna ay kula jiraan.

Transparent International waa hey’ad hormuud ka ah ladagaalanka musuqmaasuqa. Waxay soo saartaa warbixin sanadle ah(CPI) oo leh tiro taxane ah oo dal walba meel kaga jiro hadba sida dalkaa musuqmaasiqiisu u badan yahay ama u yar yahay. Tusaale waxbixintii ugu danbeeysay Soomaaliya waxay gashay 180 oo ah dalka ugu musuqmaasuqa badan halka Niyuuzilaan ay gashay 1 oo macnaheedu tahay  dalka ugu musuqa yar. In kastoo eedeen iyo cabasho laga keenay hab-cabireedka iyo ilaha warbinta haddana waa warbixin aad loogu kalsoon yahay.

Sidda madaxweynuhu sheegay, warbixinta hay’adduna  caddeeyneeyso lama difaaci karo in dalkeenu ka jiro musuq aan la’iskula yaabin. Waa dalka kaliya ee siddii seeylada xoolaha banaankaa lagu kala iibsado kuraasta iyo codka golayaasha sharci dejinta. Intaa waxaa dheer habka hanaanka dawladnimo iyo hey’adaheedu u dhisan yihiin oo ah kuwo aad u nugul ama sahlaya boobka iyo xaddida xoolaha dadweynaha.

Wasiir Beeyle wuxuu sheegay in waxa soo gala iyo waxa ka baxa dawlada ay daahfuran yihiin. Isla markaana xogwaran joogta ay u gudbiyaan IMF iyo ciddii kale oo ay quseeyso. Wasiirku waa ku amanaanan yahay daddaalka uu ku doon doonayo in dalka laga cafiyo deynka lagu leeyahay isla markaana loo ogalaado in deyn la siiyo. Laakiin xaqiiqdii musuqa ka jira dalkeena waa mid hab-dhismeed. Wuxuu wax-yeeleeyay waax kasta oo wadanka ah. Siddaa awgeed talaabooyinka wasiirka iyo kooxdiisu qaadeen waa bilow fiican oo u baahan dhismo dheer oo dhameeystiran.

Waxaa jira eedeeymo ah in lacagaha aan ka imaan reergalbeedka iyo hay’adahooda, siddii lagu eedeen jiray dawladihii ka horeeyay tan, aanan la marsiin wasaarada maaliyada. Siddoo kale lafa-gurayaal badanbaa qaba in lacag badan aysan marin qasnada dawlada. In kastoo afhayeenkii hore ee baarlamaanku Mudane Jawaahiri sheegay in uusan lacag qaadan  haddana waxaa lasheegayaa in malaayiin doolar oo laaluush ah ay ku baxday isqab-qabsigii iyo dhiilaadii dhawaan soo dhexmartay siyaasiyiinta.

Haddaba dadaalka badan ee lagu bixinayo siddii lacago deyn ah loo heli lahaa waxaa ka fiican in hawl weyn laga qabto dhameeystirka sharciga maaliyada iyo fulintiisa. Haddii aysan jirin daahfurnaan iyo xisaabi xilmaleh lacagtii la soo deyn saddaa soo mari meeyso meeshii tii hore martay. Sidda aad ogtihiin wali lama ansixin sharcigii cashuur qaadista. Arimahaanoo dhana waxay u baahan yihiin isbedal dhab ah. Hawshoo la badiyo  Hadalka iyo Haasaawahoo la yareeyo.

Xasan Yuusufwaal

hassaneksaato@hotmail.com